مجموعه معماري مزار شيخ الاسلام احمد جامي (قدس سره)
اين مجموعه از ده فضاي معماري بر گرد يک صحن وسيع مرکزي شکل گرفته است مهم‌ترين و با شکوه‌ترين فضاهاي معماري اين مکان در مجاورت آرامگاه شيخ بنا شده که شامل گنبدخانه، ايوان، مسجد کرماني، گنبد سبز و سفيد، مسجد عتيق، آب انبار و ملحقاتش مي باشد.
گنبد خانه
به استناد متون کهن تاريخي و بررسي‌هاي انجام شده گنبد خانه پيش از ابنيه ديگر توسط اعقاب سلطان سنجر سلجوقي به سال 633 هـ.ق پايه‌ريزي شد و به همت غياث‌لدين محمد بن ابوبکر کرت (متوفي 643 هـ.ق) توسعه يافت. فضاي داخلي گنبدخانه با نقاشي‌هاي رنگارنگ و زيبا روي گچ زينت يافته و تاريخ 763 و 771 هـ.ق بر انتهاي کتيبه‌ها حکايت از مرمت و بازسازي بنا دارد. ساختار معماري گنبد خانه يادآور طرح مقبره سلطان سنجر در مرو است. گنبد بنا نيز با تلفيقي موزون از سه کنج و چهار تاقنماي هشت ضلعي ايجاد شده که سطح زيرين آن با تزئينات کاربندي پوشش يافته است.
ايـوان
اين قسمت از مجموعه با ارتفاعي حدود 30 متر توسط (شمس‌الدين مطهر بن شهاب‌الدين اسماعيل بن قطب‌الدين محمد بن شمس‌الدين مطهر بن احمد جامي) در نيمه اول قرن هشتم هجري بنياد يافته که قبل از پايان گرفتن بناي ايوان دار فاني را وداع گفت و ادامه کار توسط فرزندش «غيادالدين بن مطهر» دنبال شد و به اتمام رسيد. بلندي ايوان و کاشيکاري‌هاي متنوع به صورت شش گوش مزين به گل و برگ و ستاره شانزده پر به رنگ سياه، لاجوردي و فيروزه‌اي بر زمينه شکوه و عظمت خاصي به ايوان و مجموعه بنا بخشيده است. سر در ايوان در سال 1022 هـ.ق به امر عباس اول صفوي کاشيکاري شد. فضاي معماري ايوان در مجاورت گنبد خانه با سقفي نيم گنبدي و تزئينات کاربندي با دو ورودي مستقل مسير ارتباطي به بناهاي طرفين خود مسجد کرماني و گنبد سفيد را پديد آورده است.
مسجد کرماني
اين بنا در سمت چپ ايوان قرار دارد و ظاهرا نام آن منسوب به سازنده بنا (خواجه زکي بن محمد محمد بن مسعود کرماني) است. مسجد کرماني با ابعاد 17*70/10 متر مشتمل بر شاه‌نشين در وسط هر ضلع و سه چله خانه در زواياي شرقي و غربي است که در شاه‌نشين واقع در ضلع غربي زيباترين عنصر معماري اين مسجد يعني محراب گچبري و نفيس آن از شاهکارهاي قرن هشتم هجري ساخته شده است. بر ازاره ديوارها نيز يک رشته کتيبه عالي نقش بسته و بر اسپرها قاب‌هاي مشبک گچبري تعبيه شده که حکايت از مهارت و درايت هنرمندان آن است. شاه نشين هاي واقع در زواياي جنوبي و شمالي داراي پوشش نيم گنبدي بوده وجود طاق و تويزه، ايجاد گنبد بر روي آنها را ممکن نموده است.
مسجد عتيق
اين بنا با ابعاد 19*50/25 متر در ضلع جنوب غربي بناي گنبدخانه قرار دارد. فضاهاي معماري مسجد مشتمل بر شبستاني گنبددار شامل پنج رواق است. آن چه از معماري بنا بر جاي مانده، حکايت از آن دارد که تنها دو دهانه غربي گنبد مقابل محراب داراي تزئينات بوده که شامل گچبري هاي مطبق اسليمي بر طاق‌هاي رواق محراب، رنگ‌هاي الوان بر روي اندود گچ، ستون نماها با طرح مارپيچ و کاشي سفيد و آبي در اطراف محوطه محراب بوده است. بر اساس شواهد موجود سبک بنا به معماري سده هشتم نزديک‌تر مي نمايد. در متون، باني خير مسجد عتيق را (رضي‌الدين احمد متولي) و متعلق به 720 هـ.ق ذکر نموده‌اند. از ابنيه مشرف بر صحن مزار جام (گنبد فيروزشاهي يا گنبد سبز) است. اين بنا در شمال غربي واقع شده و از سمت جنوبي شرقي آن به مجموعه متصل است. بنا داراي نقشه‌اي چليپايي شکل (صليبي) و چهار فضاي شاه نشين و دو اتاق نما در بخش هاي شرقي و غربي آن وجود داشته است.
اين بنا داراي تزئينات زيباي کاشي کاري و مدرسه اي که توسط جلال‌الدين فيروزشاه در سال 844 هـ.ق بنا شده مي باشد. برخي گنبد فيروزشاهي يا گنبد سبز را بقعه‌اي مي دانند که بر روي سردابه‌اي بر پا شده است. در حال حاضر در اطراف مزار شيخ محجري سفيد به طول هشت متر و ارتفاع 50 سانتي‌متر ايجاد شده که به فاصله هر يک متر آن ستوني سنگي به رنگ سياه با کتيبه‌هايي به خط ثلث و نستعليق تعبيه شده است. قبر شيخ احمد جام نيز با طول 20/5 و عرض 2 متر به صورت سکو مشخص شده است.
مسجد جامع نو
اين مسجد در جانب غربي مزار واقع است که با يک مقصوره چليپا شکل و شبستان‌هاي ستون‌دار طرفين صحن فضايي مذهبي را شکل مي‌دهد. رواق شرقي اين بنا با مسجد عتيق پيوند خورده و ظاهرا تنها بخش قديمي مسمجد گنبد مقصوره است که توسط (جلال‌الدين فيروز شاه) به سال 846 هـ.ق بنياد شده است. در بخش خلفي ديوار گنبدخانه کتيبه‌اي با قلم شيواي ثلث به رنگ سفيد بر زمينه‌اي فيروزه‌اي بر جاي مانده که حاوي نام معمار بنا و تاريخ ساخت آن است.
مدرسه امير جلال الدين فيروز شاه (گنبد سبز)
گنبد سبز يا بناي مدرسه فيروزشاهي مشرف به صحن مزار در ضلع شمال غربي اين مجموعه عظيم واقع شده است. بنا داراي نقشه‌اي چليپائي (صليبي) شكل و چهار ايواني است. همچنين بخش مياني شامل فضاي شاه نشين و دو طاق نما در اضلاع شرقي و غربي است كه احتمالاً در طاقنماي ضلع غربي محرابي وجود داشته است. بر اساس شواهد معماري، گنبد فيروزشاهي در گذشته جزئي از مدرسه بزرگي بنام فيروزشاهي بوده كه بناي مزبور ويران گرديده و اخيراً تجديد بنا شده است اين بنا به همت «جلال الدين فيروزشاه» به سال 844 هجري قمري بنيان گرديده است.