موقعيت و حدود شهرستان تربت جام
شهرستان تربت جام واقع بر گستره جغرافيايي شرق خراسان از نظر موقعيت بين مدارهاي 60 درجه و 15 درجه و 30 دقيقه عرض شمالي و 34 درجه و 35 دقيقه تا 35 درجه و 47 دقيقه طول شرقي قرار گرفته است. مساحت تقريبي اين شهرستان 8166 كيلومتر مربع و ارتفاع آن از سطح دريا بطور متوسط 928 متر است. شهرستان تربت جام بر اساس آخرين تقسيمات كشوري و آمار منتشره داراي 5 بخش مركزي، صالح آباد، نصر آباد، بوژگان و پائين جام و داراي 447 آبادي داراي سكنه و 10 دهستان مي باشد شهرستان تربت جام در موقعيت 15/60 و 30/61 عرض شمالي و 35/34 و 47/35 طول شرقي واقع گرديده از شمال به شهرستان سرخس، از مغرب به شهرستان هاي فريمان و تربت حيدريه، از جنوب به شهرستان تايباد و از شرق به كشورهاي تركمنستان و افغانستان محدود است. مركز اين شهرستان شهر تربت جام و بخش هاي پنجگانه آن شامل بخش مركزي، بخش پائين جام، بخش بوژگان، بخش صالح آباد و بخش نصرآباد. بافت اقليمي شهرستان در بخش شمالي كوهستاني و در جنوب و غرب دشت و جلگه است. ارتفاع ناحيه جام از سطح دريا 928 متر است. جمعيت اين شهرستان بر اساس سرشماري سال 1375-210349 نفر برآورد شده است، كه از اين تعداد 13724 خانوار و 74274 نفر جمعيت شهري و 25315 خانوار و 135979 نفر جمعيت روستائي اين شهرستان مي باشد.
اين شهرستان از شمال به كوه هاي شاه نشين و دال و از جنوب به رشته كوه بزد منتهي مي گردد حاشيه شرقي شهرستان تربت جام به رودخانه مرزي هريرود محدود شده و در ميانه دشت جام و رودخانه فصلي جامرود واقع است كه مسير آن از غرب به شرق است و در محل پل خاتون به هريرود مي پيوندد. دشت جام به بركت رسوبات جامرود بسيار حاصلخيز و از محصولات عمده آن گندم، جو، چغندر قند، پنبه، زيره، خربزه و هندوانه و تا حدودي محصولات باغي است. رشته اي از راه تاريخي و معروف ابريشم كه شهر كهن نيشابور را به هرات وصل مي كرد از كنار جامرود مي گذشته و زيستگاه ها و مراكز فرهنگي متعددي را به هم ارتباط مي دارد كه آثار آن زيستگاه ها اكنون در هيات بناها و تپه هاي باستاني به جاي مانده اند. بر اساس نقشه پهنه بندي خطر زمين لرزه ايران، شهر تربت جام بر روي پهنه با خطر متوسط قرار گرفته است و در طول سال هاي 1900 تا 1990 تنها 2 زلزله با بزرگي 4 تا 5/4 ريشتر در آن رخ داده است.
تربت جام داراي آب و هواي خشك و نيمه خشك شمال شرقي ايران است. ميانگين بارندگي سالانه دوره 26 ساله تربت جام (1983-1975) برابر 6/190 ميلي متر است كه نسبت به ايستگاه مشهد (6/249 ميليمتر) كاستي قابل توجه اي دارد.
پیشینه تربت جام
بر اساس مطالعات و بررسی های باستان شناسی به رغم وجود زیستگاه هایی از حدود هفت هزار سال پیش نقاطی مانند کرانه های هریرود، جام رود و کشف رود نیز دارای آثار ماقبل تاریخ می باشند، همچنین این منطقه در طی دوران تاریخی شاهد جنگ ها و تهاجمات بی شماری بوده است. بنا به نوشته بلاذری منطقه زام (جام) به سال 28 یا 29 هجری توسط مسلمانان فتح شد. وجود مسیر فرعی از راه اصلی ابریشم که شهر قدیم نیشابور را به هرات متصل می ساخت و از کنار جام رود عبور می کرد. در گذشته مراکز متعددی را به یکدیگر پیوند می داد. ظاهراً اوج رونق جام به مرکزیت بوزجان سده چهارم هجری است. در اواخر قرن پنجم هجری شیخ احمد از ترشیز به جام آمد و مریدان فراوانی یافت و پس از وفاتش در کنار خانقاه معد آباد به خاک سپرده شد و به برکت شخصیت وی آن روستا به تدریج و طی قرون پس از آن توسعه یافت و تبدیل به شهر تربت جام گردید.
فرهنگ و مذهب
گويش مردمان تربت جام به پارسي دري شبيه است. اما زبان رایج منطقه، فارسی با لهجه محّلی است. مردم این منطقه بیشتر اهل تسنن می باشند که با وجود مردم شیعه مذهب، شهر جام به عنوان الگوی وحدت شیعه و سنی شناخته شده است.